Henriette Roland Holst (1869–1952) vergaderde met Lenin en Trotski, en correspondeerde met Rosa Luxemburg. Haar brieven, gedichten en toespraken geven inzicht in haar diepste dilemma’s. Filmmaker Annette Apon voert ons met oud beeldmateriaal die roerige jaren in aan het begin van de 21e eeuw.
Apon is altijd gefascineerd geweest door Henriëtte Roland Holst. In 1979 schreef ze al een scenario voor een experimentele speelfilm over haar, maar het is nooit gelukt om die film van de grond te krijgen. Wel maakte Annette een paar jaar later de film Golven, gebaseerd op het boek The Waves van Virginia Woolf. Die film was destijds een succes in de filmhuizen.
En opeens, door een gelukkig toeval, kruiste Henriëtte Roland Holst opnieuw haar pad. Het Van Goghhuis te Zundert wilde een kleine, langlopende expositie inrichten over Henriëtte Roland Holst en haar man Rik Roland Holst. Rik was in Nederland de initiatiefnemer van de eerste Van Gogh-tentoonstelling geweest, en bovendien hadden Henriëtte en Rik een zomerverblijf op de Buissche Heide, niet ver van Zundert. Ron Dirven, directeur van het Van Goghhuis, nodigde producente Digna Sinke en Annette Apon uit om weer over een film na te denken.
Annette las de prachtige biografie van Elsbeth Etty, bekeek oude foto’s, filmmateriaal en het gastenboek van de Buissche Heide. Gaandeweg ontwikkelde ze het idee om een film te maken waarin het leven van Henriëtte in de periode 1891-1927 centraal zou staan.
Op de grens van revolutie
In die periode maakte Henriëtte Roland Holst een dramatische ontwikkeling door. Als aankomend dichteres uit een gegoed burgerlijk milieu stortte ze zich vol idealisme en overgave in de arbeidersbeweging. Het was een roerige tijd. De tijd dat Nederland even leek te balanceren op de grens van een revolutie. Maar binnen de verschillende socialistische partijen vond een heftige richtingenstrijd plaats. Henriëtte, die eigenlijk een diep verlangen naar harmonie koesterde, vond niet makkelijk haar plek. Toen ze na een reis door de Sovjet Unie ontgoocheld terugkwam, voelde ze zich bij geen enkele linkse partij thuis.
Annette heeft die periode gereconstrueerd aan de hand van oud filmmateriaal, gecombineerd met teksten van Henriëtte Roland Holst zelf: flarden uit brieven, gedichten, toespraken en boeken. Filmmateriaal waar Henriëtte zelf op te zien is bestaat niet uit die periode. Maar er is prachtig materiaal dat een veelzijdig en onbekend beeld van die tijd geeft. Anders dan veel mensen denken is dat lang niet altijd zwart-wit materiaal: sommige beelden zijn buitengewoon fraai ingekleurd. EYE Film Instituut was nauw betrokken bij de totstandkoming van de film.
De personificatie van dilemma’s
Daarnaast heeft Annette opnames gemaakt op de Buissche Heide, de plek waar Henriëtte Roland Holst iedere zomer verbleef en gasten uit binnen- en buitenland ontving. Onlangs verscheen, als aanvulling op de tentoonstelling in Zundert, ook het boek Henriëtte en Richard Roland Holst – Het boek van de Buissche Heide, geschreven door Elsbeth Etty, Carin Hereijgers, Lia Voermans, Lieske Tibbe en Annemiek Rens.
Voor Annette wordt de bijzondere betekenis van Henriëtte Roland Holst voor een groot deel bepaald door de verscheurdheid die zij haar hele leven wilde overwinnen. Ze is op een bepaalde manier de personificatie van de grote politieke en morele dilemma’s in de geschiedenis van de twintigste eeuw. Dilemma’s die juist ook nu nog heel actueel zijn. De film gaat over hoe Henriëtte daar haar weg in zocht. Als dichteres, als mens.
Op 21 november 2012 was het 60 jaar geleden dat Henriëtte Roland Holst overleed.
Annette Apon (Amsterdam, 1949)
Annette Apon richtte in 1968 met medestudenten van de Nederlandse Film Academie het filmtijdschrift Skrien op, waarna ze in de tien jaar daarop volgend regelmatig over film publiceerde in tijdschriften en kranten. Net afgestudeerd stond ze in de zomer van 1972 op de set van Turks Fruit als scriptgirl. Daarna volgden nog enkele assistentschappen bij speelfilms.
In 1974 behoorde zij tot de medeoprichters van het filmcollectief Amsterdams Stadsjournaal en maakte daar tot 1980 deel van uit. In 1982 maakte zij haar eerste lange speelfilm Golven, de eerste verfilming van de gelijknamige roman van Virginia Woolf. Het werd een filmhuishit. Sinds 1973 regisseerde zij een 40-tal films, zowel speelfilms als documentaires. Ook regisseerde zij een aantal theatervoorstellingen.
